VETTER - e-eğitim kursu (TR)

Yukarıda da belirtildiği üzere, işyerinde sağlık ve güvenlik koşullarının iyileştirilmesi 1980'lerden bu yana AB için büyük önem taşımaktadır. Önceki bölümlerde, güvenliğin, özellikle iki hususa odaklanan etkili bir iş yönetiminin önemli bir bileşenini temsil ettiğine değinmiştik:

•  önleme veya zararlı bir olayın meydana gelmesini önlemek için öngörülen tedbirler;
•  koruma veya meydana gelen zararlı bir olayın sonuçlarını sınırlandırmak için öngörülen tedbirler.

Bu bölümde, Avrupa Birliği'nin iş güvenliğini nasıl düzenlediğini göreceğiz. Ayrıca, işyerindeki davranış modellerini yöneten genel ilkelerin neler olduğunu anlayacağız.

Teorik altyapı

Avrupa mevzuatının yürürlüğe girmesi, çalışanların korunmasına yönelik asgari standartları belirlerken, Üye Devletlerin daha sıkı tedbirleri sürdürmelerine veya uygulamaya koymalarına olanak tanımıştır. Lizbon Antlaşması'nın yürürlüğe girmesiyle birlikte Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı yasal olarak bağlayıcı hale gelmiş ve sağlık ve güvenlik politikalarının AB mevzuatındaki önemini pekiştirmiştir.

İşyeri güvenlik kuralları: yasal dayanaklar

Avrupa Birliği'nin İşleyişine Dair Antlaşmanın 153. Maddesi uyarınca AB, Üye Devletlerin faaliyetlerini desteklemek ve tamamlamak amacıyla iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin yasal düzenlemeler (direktifler) kabul edebilmektedir. Bu amaçla, AB düzeyinde asgari gereklilikler belirlenmiş ve Üye Devletler kendi içlerinde daha yüksek bir koruma derecesi getirmekte serbest bırakılmıştır. Anlaşma ayrıca kabul edilen direktiflerin KOBİ'lerin yaratılması ve geliştirilmesini engelleyebilecek idari, mali ve yasal kısıtlamalar getirmemesini şart koşmaktadır.

1987'de Avrupa Tek Senedi'nin kabul edilmesiyle, asgari gereklilikleri belirleyen ve Konsey'e işyerinde sağlık ve güvenlik konularında nitelikli çoğunlukla direktif kabul etme yetkisi veren bir madde ile iş sağlığı ve güvenliği konusu ilk kez Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) anlaşmasına girmiştir.

Nitekim, Avrupa Sosyal Haklar Sütununda (2017), çalışanların sağlıklı, güvenli ve yeterli bir çalışma ortamına sahip olma ve veri koruma haklarının altı çizilmektedir:

•  Çalışanlar, işyerinde yüksek düzeyde sağlık ve güvenlik koruması hakkına sahiptir;
•  Çalışanlar, mesleki ihtiyaçlarına uygun ve işgücü piyasasına katılımlarını uzatmalarına imkan veren bir çalışma ortamına sahip olma hakkına sahiptir;
•  Çalışanlar, istihdam ilişkisi bağlamında kişisel verilerinin korunması hakkına sahiptir.

Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı

Merkezi Bilbao'da bulunan üçlü bir ajans olan Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı 1996 yılında kurulmuştur. Amacı, riski önleme kültürünün teşvik edilmesine katkıda bulunmak amacıyla bilgi ve enformasyon paylaşımını teşvik etmektir. Ajans, tüm dillerde ve KOBİ'lere uygun sektörel risk değerlendirme araçları sunan İnteraktif Çevrimiçi Risk Değerlendirme (OiRA) aracı için web platformunun yanında, tehlikeli maddeler ve kimyasalların yanı sıra iyi uygulama ve koruyucu önlemlerin nasıl uygulanacağı konusunda işletmelere özel tavsiyeler sunan tehlikeli maddelere ilişkin bir e-araç geliştirmiştir. Avrupa Risk Gözlemevi, önleyici eylemi mümkün kılmak için yeni ve ortaya çıkan riskleri izlemekte ve tahmin etmektedir. EU-OSHA 2004, 2009 ve 2019 yıllarında yeni riskler konusunda işletmeler arasında bir anket gerçekleştirmiştir (Yeni ve Ortaya Çıkan Riskler Konusunda Avrupa İşletmeler Anketi - ESENER). 2016 yılında, Avrupa Parlamentosu'nun talebi üzerine Komisyon tarafından başlatılan yaşlı işçilerin sağlık ve güvenliğine ilişkin bir pilot projeyi tamamlamıştır. Buna ek olarak Ajans, 2000 yılından bu yana çeşitli sağlık ve güvenlik konularına değinen "Sağlıklı İşyerleri" başlıklı yıllık farkındalık kampanyaları yürütmektedir. 2020-2022 kampanyası işle ilgili kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarının önlenmesine odaklanırken, 2023-2025 kampanyası yeni teknolojilerin iş üzerindeki etkisinin yanı sıra iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili zorluklar ve fırsatlar konusunda farkındalık yaratmayı amaçlamaktadır.

İşyeri güvenliği davranış biçimleri. Davranış Analizi: işyeri güvenliği için davranış analizi

Bireylerin iş yerindeki davranışları, genellikle hafife alınan ancak gerçekte çalışanların sağlık ve güvenliği üzerinde çok büyük öneme sahip olan bir bileşendir. Bazı sektör araştırmalarına göre, ortalama olarak iş kazalarının yaklaşık %80'i insanların güvensiz davranışlarından kaynaklanmaktadır. Aslında, aynı veya çok benzer makine ve prosedürleri kullanmalarına rağmen kaza ve yaralanma sayılarında çok farklı veriler sunan şirketleri göz önünde bulundurduğumuzda bu durum hemen ortaya çıkmaktadır.

Mevcut emniyet yönetim sistemlerinin göz ardı edilemeyecek sınırlamaları vardır. Her şeyden önce, "cezalandırıcı" yaklaşım.Bir güvenlik kuralını ihlal ettiği için para cezasına çarptırılan işçinin cezalandırılması, eğer yeterince motive edilmemişse, onu gelecekte aşağıdaki davranışlara itebilir

•  Bu davranışı sürdürmek, ancak gizli tutmaya çalışmak;
•  Doğru davranışını sadece denetim sırasında göstermek.

Davranış Analizi ise pozitif geribildirim ve teşvik tipi bir modele dayanmaktadır. Kökleri Amerikalı psikolog Burrhus Skinner tarafından sunulan kavramlara dayanan gerçek bir bilimi temsil eder (özellikle "Bilim ve İnsan Davranışı", "Sözel Davranış" ve "Pekiştirme Durumları" adlı eserlerinde).

Davranış analizi, doğa bilimleri (matematik, mantık, geometri); fen bilimleri (biyoloji, kimya, fizik, davranış analizi, vb.); insani/sosyal (felsefe, teoloji, psikanaliz, vb.) olmak üzere 3 tür bilim arasında yer alır.

Dolayısıyla, davranış analizi ilk unsur olarak ciddi veya ölümcül kazalara odaklanmaz, ancak güvenlikle ilgili kanıtların altında yatan sayısız güvensiz davranışın analizinden başlar. Bu nedenle kazanın öncesine ( sonrası yerine) müdahale etmek gerekir.

Davranış Analizi Uygulama Yöntemi

Davranış Analizinin ABC Modeli

Her şeyden önce, 'tutum' ile 'davranışı' birbirine karıştırmaktan kaçınmak gerekir. İkincisi aslında gerçekleştirilen (eylem), söze dökülen (dil) veya ortaya konan (duygu) her şeydir.

Skinner'ın edimsel koşullanma paradigmasına ABC modeli (ya da Üç Olasılık Modeli) denir. Bu üç harf, aşağıdakilerden oluşan bir davranış denkleminin üç unsurunu gösterir:

A) (Antecedents:)Öncüller: davranışı ortaya çıkaran (ve neden olmayan) öncül uyarıcı;

B) (Behaviour)Davranış: ortaya çıkan davranış;

C) (Consequences)Sonuçlar: davranışın bir sonucu olarak alınan sonuçlar.

Dolayısıyla, davranışı düzenleyen, engelleyen ve değiştiren şey, yalnızca onu çağrıştıran öncüller değildir (yani öznenin davranışı ilk kez sergilemesine neden olur, ancak yalnızca repertuarında zaten mevcutsa). Farkı yaratan daha ziyade davranışı takip eden uyaranlardır.

Bu, davranıştan sonra alınan sonucun hoş olması halinde davranışın tekrarlanma olasılığının arttığı; sonucun olumsuz, yani cezalandırıcı olması halinde ise cezalandırıcı unsurun varlığında davranışın tekrarlanma olasılığının belirgin bir şekilde azaldığı anlamına gelmektedir.

Dolayısıyla, sonucun özellikleri davranışı etkileyebilir. Örneğin, bir kişinin riskli bir davranışta bulunduğu ilk seferde genellikle yaralanmadığı, dolayısıyla riskli davranışı fark etmenin her zaman kolay olmayabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Sonuçlar aslında hemen ya da gelecekte ortaya çıkabilir, kesin ya da belirsiz bir tutarlılığa sahip olabilir; olumlu ya da olumsuz bir anlam kazanabilir.

Araştırmalara göre, davranışı etkilemenin en etkili yolu olumlu, hemen ve kesin sonuçlar belirlemektir.

Davranış Analizi bir yaklaşım ya da felsefe değildir. Yukarıda da belirtildiği gibi, bilimsel ve dolayısıyla tekrarlanabilir olma avantajına sahiptir.

ABC modeli, meslektaşlar arasında güvenli davranışları gözlemlemek için bir rehber olarak kullanılacak bir davranış kontrol listesinin tanımlanmasıyla başlayarak uygulanır. Böyle bir listedeki maddeler, gözlemcilerin yorumsal takdir yetkisini azaltmak için kabul edilebilir davranışlara ilişkin Evet/Hayır cevaplarını içermelidir.

Şunlar da önemlidir:

•   gözlemlenen davranışlar hakkında geri bildirim - özellikle olumlu geri bildirim - vermek ve nedenlerin anında analiz edilmesini sağlamak;
•   departman bazında veri girmek ve analiz etmek;
•   gözlemler sırasında tespit edilen riskli durumları belirlemek , kaldırmak ve yeni güvenlik hedefleri belirlemek (yine departman bazında);
•   bölümdeki güvenlik davranışları hakkında amir ve işçiler arasında aylık toplantılar yapılmasını sağlamak;
•   Ulaşılan iyileştirme hedefleri için bir ödül sistemi sağlamak (işçilere, gözlemcilere ve amirlere).

Davranış analizi sadece işverenin gözetim yükümlülüğünü ve "yürürlükteki yönetmeliklerin yanı sıra iş güvenliği ve hijyeni ile ilgili şirket hükümlerine bireysel işçiler tarafından uyulmasını ve kendilerine sunulan toplu koruma araçlarının ve bireysel koruma cihazlarının kullanılmasını" öngören 81/08 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine uyulmasını mümkün kılmakla kalmaz ,  aynı zamanda, zaman içinde sabit tutulacak güvenli davranışların benimsenmesi sayesinde iş kazalarının somut olarak azaltılmasını sağlar.

Bu nedenle Davranış Analizi, çalışanlarını sağlık ve güvenlik açısından korumak isteyen şirketler için kazançlı bir araç olabilir.