VETTER - e-eğitim kursu (TR)

Cinsiyet eşitliğine ilişkin AT hukuku muhtemelen dünyadaki en gelişmiş hukuk olmasına rağmen, cinsiyet eşitsizliği radikal bir şekilde azalmamış ve hatta kadın ve erkek arasında yeni eşitsizlik biçimleri ortaya çıkmıştır. Bu durum, maddi eşitliğin sağlanması için ilave tedbirlerin alınmasını ve toplumsal cinsiyet ilişkilerine dair kültür ve zihniyetin değiştirilmesini gerektirmektedir.

Madde 23 istihdam, çalışma ve ücret konularına açıkça atıfta bulunarak işçi haklarını vurgulamaktadır, ancak bunlar sadece örnektir. Eşitlik "her alanda" sağlanmalıdır. Yetersiz temsil edilen cinsiyet kavramı, Maddeye sadece bireysel değil, aynı zamanda kolektif bir boyut da kazandırmaktadır.

Madde 21 cinsiyet temelinde ayrımcılığı yasaklamaktadır. Buna karşılık, Madde 23 olumlu bir ifadeyle ortaya konmuştur: "Eşitlik... her alanda sağlanmalıdır", eşitlik lehine harekete geçme yükümlülüğünü ima eden önleyici bir projedir ve artık AT birincil hukukunda yer alan pozitif eylem ve toplumsal cinsiyet ana akımlaştırma araçlarını güçlendirmektedir.

Şart, cinsiyet konusunda dilsel açıdan tarafsızdır. Farklılıklar kabul edilmekle birlikte, cinsiyetler arasında bir üstünlük varsayımı yoktur. "Her alanda eşitlik sağlanmalıdır" ifadesi, erkeklerin kadınlar tarafından üstlenilen toplumsal rolleri "özümsemeleri" gerektiği anlamına geldiği kadar bunun tersi anlamına da gelmektedir. Madde 23'te eşitliğin küresel boyutuna - kamusal, iş ve özel alanlarda - yapılan vurgu, Avrupa toplumundaki sorunlu toplumsal cinsiyet ilişkilerinin genişliğinin farkında olunduğunu göstermektedir.

Teorik altyapı

İlk taslaklar Şart'taki cinsiyet eşitliğini iş hukuku ve iş piyasası ilişkileriyle sınırlandırıyordu. Ancak daha sonra eşitliğin "her alanda sağlanması gerektiği" vurgulanmıştır ki bu sadece vatandaşlık ve demokrasiyle bağlantılı kamusal alanı değil, aynı zamanda istihdamla etkileşim içinde olan ailevi ve kişisel ilişkiler anlamında özel alanı da içeren kıyaslanamayacak kadar geniş bir potansiyeldir.

Kapsam olarak daha geniş olmasına rağmen, metin, hedeflerine ulaşmak için etkili araç ve usuller öngörme konusunda daha az net ve ayrıntılıdır. AT'nin eşitlik kavramlarını ücretli emeğe uygulama deneyiminden diğer alanlarda da faydalanılabilir: ev içi ücretsiz işle ilgili olarak cinsiyet eşitliğinin yeniden tanımlanması, her iki cinsiyeti de etkilediği için iş ve özel yaşamın uzlaştırılması, kadınların işçi ve işveren örgütlerinde temsil edilmesi ve çalışma koşullarıyla ilgili toplu pazarlık süreçlerine katılımı.

Amsterdam Antlaşması, kadınların temsil edilmesi ve karar alma süreçlerine katılımı gibi tüm faaliyetlerinde eşitliğin teşvik edilmesini Topluluğun amaçlarından biri haline getirmiş olup, bu amaç işgücü piyasasıyla sınırlı değildir. Eşitliğin ilgili boyutları arasında kadına yönelik şiddet, cinsel sömürü, kadınların fiziksel ve ruhsal sağlığı ve cinsel taciz yer almaktadır.

Birçok Üye Devlet anayasası cinsiyetler arası eşitliği açıkça tanımaktadır, ancak farklı düzenlemeler mevcuttur: tek ve soyut hükümler veya daha somut düzenlemeler içeren birden fazla maddeler olabilmektedir.

Madde 23’ün Yorumlanması

Cinsiyetlerin eşitliği genel ilkesi ilk kez AT Antlaşmasının 2. maddesinde ve özellikle de Üye Devletler de dahil olmak üzere Topluluğun belirtilen tüm faaliyetlerini kapsayacak şekilde toplumsal cinsiyetin "ana akımlaştırılmasının" yasal dayanağı olan 3(2) Maddesinde tanınmıştır. AB Şartı'nın 23. maddesi, kadın ve erkek eşitliğinin her alanda insan hakkı olarak tanınması yönünde bir adım daha ileri gitmiş görünmektedir.

Avrupa Mahkemesi, istihdam alanında cinsiyet eşitliğinin, mahkemeler önünde yasal işlem ve talepte bulunmaya izin veren temel bir bireysel hak olduğunu uzun zamandır kabul etmektedir. Madde 23, paragraf 1, istihdamın ötesine geçmekte ve diğer alanlarda da dava açılabilirlik sorununu gündeme getirmektedir. "Eşitlik ilkesi "ni öngören 23. Maddenin ikinci paragrafı, olumlu eylemin içeriğinin ve hukuki sonuçlarının her farklı alanda aynı olmadığı anlamına gelebilir: iş ve ekonomik faaliyet, kişisel ve ailevi alan ve kamusal ve siyasi alan gibi.

Madde 23 istihdam ve ücretli iş ilişkilerini kapsamakla birlikte bunlarla sınırlı değildir. Kadınların faaliyetleriyle daha bağlantılı olan daha geniş bir kavram olan çalışmayı da içerir. Madde 23, grupları etkileyen tedbirleri içeren programatik bir yaklaşım gerektirmekte ve bu tedbirlerin uygulanacağı özel alana bağlı olarak toplu ve bireysel yasal işlemlere izin vermektedir. Cinsiyet eşitliği, siyasi temsil de dahil olmak üzere kamusal ve siyasi alanlarda da geçerli olmalıdır. Ailevi ve kişisel ilişkilerde eşitlik hukuk tarafından yapılandırılır ve şekillendirilir; devlet tarafından sağlanan sosyal hizmetler, özellikle de kişisel hizmetler gibi. Cinsiyetler arası eşitlik kamusal, özel ve çalışma alanlarında mevcut bir konudur; her üç alanda da insan hakları hem bölünmez hem de tamamlayıcıdır.

Eşitlik ilkesi ve "az temsil edilen cinsiyet lehine özel avantajlar"

Madde 23'ün ikinci paragrafı "Eşitlik ilkesi" ile başlarken, Madde 141(4) "eşit muamele ilkesi" terimini kullanmaktadır. İlk ifadenin kapsamı çok daha geniştir ve pozitif eylem tedbirlerinin daha geniş bir şekilde formüle edilmesine olanak sağlamaktadır.

Madde 141(4) kapsamında alınan tedbirler, çalışma hayatına ilişkin özel avantajlar sağlamalıdır. Şart'ın 23. maddesinin ikinci paragrafı, ilk paragraf gibi, "her alanda" geçerlidir. İstihdam alanını diğer alanlardan, özellikle de kadın-erkek eşitliğini etkileyen alanlardan ayırmak mümkün değildir. Bu nedenle, iş ve ailenin uzlaştırılması, ücretli ve ücretsiz iş arasındaki ilişki ve ekonomik alandaki örgütlerde, özellikle sendikalar ve işveren örgütlerinde kadınların yer almasına ilişkin önlemlere ihtiyaç vardır.

Pozitif eylem bireysel ayrımcılık davranışını hedef almaz. Daha ziyade, grup ayrımcılığı durumunda, bu durumda kadınlara karşı, maddi eşitliği gerçekleştirmek için harekete geçilmesini gerektiren bir tedbirdir. Madde 23'te yer alan pozitif eylem tedbirleri, eşitlik ilkesinin ihlali bir yana, eşitlik hakkının bir istisnası bile değildir. Aksine, 23. maddenin birinci fıkrası uyarınca eşitliğin sağlanması için gerekli adımlardır. Yetersiz temsil edilen cinsiyet terimi, cinsiyet eşitliğinin kolektif boyutunu açıkça tanımaktadır. Cinsiyetlerden birinin, kadınların, belirli iktidar yapılarında -ücretli işgücü ve siyasi yapıların bölümleri- yeterince temsil edilmediği bilinmektedir. Bu yapılarda, yasal müdahalelere rağmen eşitlik yönünde çok az ilerleme kaydedilmiştir. AT Antlaşması Madde 3(2)'de yer alan toplumsal cinsiyetin anaakımlaştırılması ilkesi, ilgili tüm politikaların kadın-erkek eşitliğine katkıda bulunup bulunmadığı kriterini yansıtmasını gerektirmektedir. Bu, ayrımcılıkla mücadele ve teşvik hükümlerinin hakim stratejilerinin ötesine geçmektedir. Çeşitli yasal tedbirler anlamına gelen pozitif eylem, toplumsal cinsiyetin anaakımlaştırılması ilkesinin uygulanması için en önemli dinamik araçtır.

Pozitif eylemin uygulandığı koşullar farklı alanlarda aynı değildir. Örneğin, özel, ailevi ve ev içi alanda "yeterince temsil edilmeyen cinsiyet lehine özel avantajlar" ne anlama gelmektedir? Bu durumda erkekler yeterince temsil edilmeyen cinsiyettir. Üreme sorumluluklarına ilişkin eşitliğin sağlanması, iş hukuku açısından her iki cinsiyet için de iş ve aile yaşamının uzlaştırılmasını gerektirdiği için iyi bilinmektedir. Pozitif eylem ayrıca kamu makamlarının bu alanda kadın ve erkek arasında eşitliği sağlayacak politika ve altyapıları teşvik etmesini gerektirebilir. İş ile özel alanın talepleri arasındaki bağlantıların daha iyi anlaşılmasını gerektirir.