VETTER - e-eğitim kursu (TR)

Son on yılda çıraklık eğitimine verilen politik önemin artması, Avrupa'da çıraklık eğitiminin iyileştirilmesi, modernleştirilmesi ve genişletilmesi için çok sayıda politika girişimiyle sonuçlanmıştır. Bruges bildirisinden bu yana genel mesleki eğitim ve öğretim gelişmelerinin izlenmesi bağlamında Cedefop, çıraklıkla ilgili çeşitli reformları ve girişimleri sistematik olarak değerlendirmiştir. Aynı zamanda Cedefop, çıraklık sistemlerini ve programlarını^[1] gözden geçirmek, nasıl tasarlandıklarını ve uygulandıklarını derinlemesine araştırmak için seçilmiş ülkelerle yakın işbirliği içinde çalışmıştır.

Çıraklık eğitiminin sağlanması ve katılımın artırılmasından, kalite ve etkinliğinin yükseltilmesine geçme niyeti, Avrupa'daki çıraklık tartışmalarının merkezinde yer almaktadır. AB düzeyindeki sosyal ortakların etkili çıraklık konusundaki görüşlerini takiben, 2018 yılında Avrupa Kaliteli ve Etkili Çıraklık Çerçevesi (EFQEA) ^[2]  kabul edilmiştir. Bu çerçeve, hem çerçeve hem de öğrenme ve çalışma koşulları için kriterler belirleyerek çıraklık kalitesini artırmayı amaçlayan kapsamlı bir dizi koşul aracılığıyla üye ülkelerin faaliyetlerine bir referans sunmaktadır. Ulusal düzeyde kaydedilen bazı ilerlemelere rağmen, kalite ve etkinliğin artırılması için yapılması gereken daha çok iş vardır.

Teorik Altyapı

 

İşgücü piyasası endişe verici bir beceri eksikliği ile karşı karşıyadır ve vasıflı işçi arz ve talebi açısından büyük dengeleme sorunları ortaya çıkmaktadır. Bu beceri arzının önemli bir kısmı, lise düzeyinde ortaokulda veya yetişkin eğitiminde verilen mesleki eğitimin yanı sıra yüksek mesleki eğitim ve öğretim kapsamındaki eğitimdir. Son yıllarda, öğrenimin büyük bir kısmının işyerinde gerçekleştiği bir çıraklık sisteminin, olağan mesleki eğitimi tamamlamak için gerekli olduğu açıkça ortaya çıkmıştır. İsveç'te çıraklık eğitiminin basitleştirilmesine ve daha anlaşılır hale getirilmesine ihtiyaç vardır. Hem yetişkin hem de genç öğrenciler için tek bir sistem iletişim kurmayı kolaylaştıracaktır. Bu sistemi oluştururken, var olan çıraklık seçeneklerinden ders almak önemlidir. Farklı sektörler ve meslekler, çıraklık sisteminin dikkate alması gereken farklı koşullara sahiptir. Bu nedenle endüstri veya işveren, çıraklık eğitiminin tasarlanmasında büyük bir etkiye sahip olmalıdır. Başlangıç noktası, bireyin iş sağlayan bir eğitime olan ihtiyacı ve işverenlerin karşılanması gereken işe alım ihtiyaçları olmalıdır. Çıraklığı, mesleki sertifika ve/veya mesleki dereceye götüren, diğer mesleki eğitim seçeneklerini tamamlayabilecek veya bazı durumlarda bunların yerini alabilecek nitelikli bir mesleki eğitim olarak görmek de önemlidir. Temel ilke, çırağın işverenle birlikte bir işe sahip olması ve işin uygun olan toplu sözleşme yapısına uyarlanması olmalıdır. Çıraklık yaştan bağımsız olmalı ve dar mesleki alanlarda uzun süre çalışabilmelidir. Sektörler ve eğitim sistemlerii, tüm seviyelerde eğitimin kalitesini sağlamak için ortak sorumluluğa sahip olmalıdır.

Çıraklıklara yönelik işgücü piyasası ilgisinin yakalanması normalde çıraklık mesleklerinin veya uzmanlık alanlarının belirlenmesinde ilk adımdır. Bununla birlikte, makaleler, izlenen yaklaşımların genel olarak beceri ihtiyaçları hakkında bilgi almaktan, Mesleki Eğitim ve Öğretime olan genel ilgiyi yakalamaya, çıraklık programlarına olan ilgiyi kontrol etmeye ve belirli bir çıraklık mesleği veya programı için işveren taleplerini toplamaya kadar değiştiğini göstermektedir.

İşgücü piyasası aktörlerinin çıraklık mesleklerinin veya uzmanlık alanlarının belirlenmesine katılımı, süreçlerin çıraklık için özel olarak tasarlanıp tasarlanmadığına veya hem okul tabanlı MEÖ hem de çıraklık için ortak olup olmadığına bağlıdır. Çıraklığa özgü süreçler, işgücü piyasası aktörlerine çıraklık meslekleri, uzmanlıkları veya programlarını hem önerme hem de onaylama konusunda daha fazla alan tanıyor gibi görünmektedir. Süreçlerin genel olarak MEÖ'ye atıfta bulunduğu durumlarda, işgücü piyasası temsilcilerinin katkıları daha az belirleyici olabilir veya bir MEÖ sağlayıcısı ve bir işveren eğitimin çıraklık şeklinde olması gerektiğine karar verebilir.

Bazı ülkelerde çıraklığa özgü meslekler yoktur, bu nedenle paydaşlar  yeni meslekler, uzmanlıklar veya programlar sunarken veya mevcut olanların sağlanmasını yeniden teyit ederken, MEÖ mesleklerinin, uzmanlıklarının veya programlarının ne olması gerektiği konusunda merkezi kararlar alırlar. Daha sonra, çıraklık biçiminde bir MEÖ programı sunma kararı, tercihlerine ve uygunluklarına bağlı olarak genellikle bireysel MEÖ sağlayıcıları ve işverenler düzeyinde alınır. Bu süreçler genellikle, ancak her zaman değil, işgücü piyasası temsilcilerinin hangi mesleklerin çıraklık yoluyla sunulması gerektiğini önerme konusunda önemli katkılarda bulunma fırsatlarını sınırlamaktadır. Bu durumlarda bile, bir programın neden okul temelli mesleki eğitim yerine çıraklık olarak sunulmak üzere kabul edilmesi gerektiğine dair argümanlar sunabildikleri için katkıları yine de önemli olabilir.

 

Eğitim sağlayıcı, bölgesel çıraklık merkezi ile işbirliği içinde, çırak, eğitim sağlayıcı ve işveren arasında bir eğitim sözleşmesi olmasını sağlamaktan sorumlu olmalıdır. Eğitim sağlayıcıları eğitim sözleşmesinin hazırlanmasından sorumludur. Mesleki komiteler, yeterlilik ihtiyaçlarının belirlenmesi, eğitim seviyesinin ve eğitim planının tanımlanması da dahil olmak üzere süreçte merkezi bir rol oynamalıdır.

Pek çok işveren uzun vadede vasıflı işçi istihdam etme ihtiyacı duymaktadır, ancak işgücü piyasasındaki değişimin hızı yeni ve esnek çözümler gerektirmektedir. Aynı zamanda, gençlerin ortaöğretimdeki mesleki programlara ilgisi ihtiyaçları karşılayacak kadar yüksek değildir; bu da beceri arzının daha büyük ölçüde artık ortaöğretimin bir parçası olmayan kişilerden sağlanması gerektiği anlamına gelmektedir. Mesleki eğitimle ilgili son deneyimler, bazı öğrencilerin öğrenmenin daha büyük bir kısmının işyerinde gerçekleşmesi halinde daha iyi öğrendiklerini de göstermiştir.

Çıraklık eğitiminin şirket temelli kısmı için asgari standartların veya müfredatın varlığı, öğrenme çıktılarının veya işyerindeki öğrenme deneyimlerinin karşılaştırılabilirliği için olmazsa olmaz olarak kabul edilebilir. Bu durumda, çırakları için şirket içi eğitim tasarlamakla görevli şirket personeli (genellikle MEÖ sağlayıcı personeli ile birlikte) bu standartlara atıfta bulunur. Bu tür standartlara atıfta bulunmanın şirket personeli tarafından olumlu ve destekleyici bir faktör olarak görülmesi de beklenebilir.

 

Almanya'da eğitim yönetmelikleri çıraklık eğitiminin şirket bazlı kısmı için ortak, bağlayıcı asgari standartlar içermektedir. Bu standartlar Eğitim Bakanlığı ve ilgili sektör tarafından, sosyal ortakların da dahil olduğu ve BiBB(Federal Mesleki Eğitim Enstitüsü) tarafından denetlenen katılımcı bir yaklaşımla hazırlanmaktadır. Bu süreç hem uygunluğu hem de uzlaşmayı, algılanan değeri ve güveni destekler. Şirket içi eğitimlerin tasarlanmasında görev alan şirket personeli, işyeri için özel standartlardan faydalanabilir ve ilgili işveren temsilcisinin "mührü "ne sahip oldukları için bunları kullanmaya daha yatkın oldukları varsayılabilir. BiBB, yetkinlik profilini sunan, rolleri açıklayan ve şirketlerin eğitimlerini tasarlamalarına ve planlamalarına yardımcı olan bir uygulama kılavuzu yayınlar.

İtalya'da çıraklıkta kullanılan müfredat esasen ilgili okul temelli mesleki eğitim programları için geliştirilenlerin bir uyarlamasıdır: şirket içi eğitim için herhangi bir standart mevcut değildir. Bölgesel sosyal ortakların ve yetkililerin desteğiyle bölgesel düzeyde de bazı uyarlamalar yapılmaktadır, ancak şirket içi eğitmenlerin, her bir çırak için her iki mekanda (işyeri ve MEÖ sağlayıcısı) gerçekleştirilecek eğitimi uygun şekilde birleştiren bireysel eğitim planları geliştirirken okul öğretmenleriyle yakın ilişki içinde olmaları gerekmektedir. Bu genellikle eğitmenler tarafından zorlu bir prosedür olarak değerlendirilmektedir.

 

İtalya'da, şirket içi eğitim için standartların yokluğunda, şirket içi eğitmenler ve MEÖ personeli tarafından ortaklaşa geliştirilen bireysel eğitim planları, çıraklık eğitiminin merkezinde yer almaktadır. Bununla birlikte, ortak bir dile sahip olma ihtiyacı - yeterlilikleri, faaliyetleri ve genel müfredat gerekliliklerini aynı seviyeye getirme - şirket içi eğitmenler için zahmetli bir süreçtir, hatta mikro şirketlerde daha da zordur. Şirketlerin faaliyetleri genel eğitim gereklilikleri ile uyumlu hale getirme zorluğu, bireysel eğitim planlarının şirketler, özellikle de mikro şirketler tarafından ne ölçüde düzgün bir şekilde tamamlandığı ve eğitim vermek için kullanıldığı konusunda endişelere yol açmaktadır. İtalya'da öğrenme çıktılarının izlenmesi ve kaydedilmesi için araçlar (bireysel dosya, kayıt defteri dahil) bulunmasına rağmen, özellikle mikro şirketlerde bu araçların yönetiminden sorumlu bir kişi olmadığı için bu araçları kullanacak personel bulunmamaktadır. Bu durum, öğretmenler ve eğitmenler tarafından ortaklaşa hazırlanan bireysel eğitim planlarının değerini zayıflatmaktadır.

 

Kıbrıs'ta, çıraklığa özgü müfredat henüz geliştirilmemiştir. Bunun yerine, çıraklık için nasıl uyarlanacağına dair bir kılavuz olmadan ve işyeri bileşenine özel bir atıfta bulunmadan, okul temelli MEÖ için geliştirilenler kullanılmaktadır. Çıraklık okulu müfettişleri ve eğitmenler, her durumda şirket içi eğitimin içeriğini belirlemek için yakın işbirliği içinde çalışmalıdır, ancak bu işbirliği her zaman resmi eğitim planlarıyla sonuçlanmamaktadır. Aynı program/yeterlilik dahilindeki çırakların öğrenme deneyimlerinde büyük farklılıklar olabilir ve bu durum mikro şirketler ile büyük şirketler arasındaki eğitim kapasitesi farkıyla daha da kötüleşmektedir.

Yakın zamanda (2016-17) kurulan Yunanistan EPAL çıraklık programında, çıraklık müfredatı Eğitim Politikası Enstitüsü (IEP) tarafından ulusal düzeyde geliştirilmektedir. IEP geleneksel olarak okul temelli müfredat geliştirmeye odaklanmıştır ve işyeri bileşeninin tanımlanması söz konusu olduğunda sınırlı uzmanlığa sahiptir. Sonuç olarak, işyeri bileşeni için standartlar ya geniş bir şekilde ifade edilmiş ya da henüz geliştirilmemiştir. İşverenler, MEÖ öğretmenlerinin yardımıyla, geniş çıraklık müfredatına kendi uyarlamalarını yaparlar, bu da her bir işveren tarafından hangi kısmının öğretildiği konusunda önemli farklılıklara neden olabilir.

 

Türkiye'de stajyerlik ve çıraklık, Mesleki Eğitim Kanunu ve Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği^[3] ile düzenlenmektedir. Stajyer, bir işyeri tarafından yürütülen faaliyetleri öğrenmek ve uygulamaları gözlemleyerek bilgi düzeyini geliştirmek amacıyla bir işveren tarafından istihdam edilen kişidir. Çırak, Mesleki Eğitim Kanunu'nda çıraklık sözleşmesi ile belirlenen esaslara uygun olarak bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve çalışma alışkanlıklarını iş başında geliştiren kişidir.

19/11/2015 tarihli ve 29537 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren yönetmelik, Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi'nin(TYÇ) uygulanması ve yönetilmesine ilişkin esaslar dikkate alınarak TYÇ'nin işlevselliğini sağlayacak politika, süreç ve protokollerin geliştirilmesi amacıyla yürütülen faaliyetler doğrultusunda TYÇ'nin geliştirilmesi, iyileştirilmesi, uygulanması ve güncellenmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemek üzere hazırlanmıştır. Ayrıca, staj gerektiren her eğitim ve meslek kurumu, stajın gerekliliklerinin ve yönteminin ayrıntılı olarak açıklandığı kılavuzlar geliştirir.

Akreditasyon ve değerlendirme

Raporlar, işgücü piyasası aktörlerinin şirket içi eğitimin nasıl gerçekleştiğinin izlenmesindeki rolünün, müfredat veya standartların (veya mesleki profilin) tasarımı gibi daha yüksek seviyelerde gerçekleşen süreçlerdeki katkılarına kıyasla çok daha sınırlı olduğunu göstermiştir.

Tek bir şirketin bir yeterlilik veya müfredatta öngörülen tüm öğrenme hedeflerini karşılayamadığı durumlarda, işbirlikçi modeller bir yanıt olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlar arasında çırakların birden fazla eğitim şirketi arasında rotasyonu veya müfredatın okul temelli kısmını kapsayan düzenli Mesleki Eğitim ve Öğretim sağlayıcısına (okul) ek olarak, bir eğitim şirketi ile işyeri bileşeni için sektörel bir eğitim merkezinin işbirliği yer almaktadır. Bu tür yaklaşımlar, raporların kapsadığı çoğu ülkede neredeyse mevcut değildir.

Güvenlik ağları, üzerinde mutabık kalınan/amaçlanan sonuçlara göre yeterli eğitim sağlanmasını temin edebilir. Son yıllarda, genellikle AB fonları tarafından finanse edilen bazı girişimler teşvik edilmiştir, ancak çoğu ülkede, resmi olarak öngörülmemiş veya düzenlenmemiş, pilot, proje tabanlı bir yapıya sahip oldukları görülmektedir. Şirketlerin genellikle bir şirket içi eğitmen ataması gerekirken, bu rolü kimin yerine getirebileceğine ilişkin resmi asgari gereklilikler daha az yaygındır. Örneğin Danimarka'da ulusal ticaret komiteleri böyle bir zorunluluğun şirketleri katılımdan caydırabileceğinden ve çalışanların eğitmen olmak için zorunlu bir kursta motivasyon bulamayacağından çekinmektedirler. Sonuç olarak, şirketlerin personelini bu doğrultuda eğitmesi için ne bir gereklilik ne de bir ödül/teşvik vardır.

 

Almanya'da, resmi olarak atanan eğitmen, bir çırağın genel öğrenme deneyimini denetlemek için profesyonel ve kişisel olarak yetkin olmalıdır; bu amaçla yetenek testleri uygulanmaktadır. Atanmış eğitmen ile eğitimin belirli bölümlerine dahil olan diğer eğitim uzmanları arasında da bir fark vardır. Eğitmenlerin rolünün karmaşıklığı, eğitmenlerin eğitim içeriğinin işyeri gerçekliğine uyarlanmasında daha büyük bir role sahip olduğu Yunanistan ve Kıbrıs'ta da benzer şekilde kabul edilmektedir. Yunanistan, İtalya ve Kıbrıs'ta bir kişinin aday gösterilmesi için genel gereklilikler vardır, ancak bu kişinin profili ve geçmişine ilişkin detaylı gereklilikler esasen mevcut değildir.

Yunanistan'da sık sık yapılan öğretmen saha ziyaretleri, şirket içi eğitim şartnamelerinin yokluğunun bir sonucu olan şirket içi öğrenme deneyimlerindeki büyük farklılıklar için önemli bir iyileştirici faktör gibi görünmektedir. Çıraklık öğretmenlerinin çırakların ilerlemelerini periyodik olarak kontrol etmeleri gerekmektedir (öğretim ve genellikle şirket bulma gibi diğer görevlerin yanı sıra). Benzer şekilde, Kıbrıs'ta şirket içi eğitimin yeterliliği ve kalitesi büyük ölçüde çıraklık müfettişi olarak atanan okul öğretmenleri tarafından bireysel olarak yapılan izlemeye bağlıdır.

Yunanistan, İtalya ve Kıbrıs'ta bir kişinin aday gösterilebilmesi için genel şartlar vardır, ancak bu kişinin profili ve geçmişine ilişkin ayrıntılı şartlar esasen mevcut değildir.

Türkiye'de Mesleki ve Teknik Eğitim Strateji Belgesi ve Eylem Planı, stajyerlik ve çıraklıkla ilgili kaliteli sürdürülebilirliğin sağlanması için eğitim kariyerinden çalışma hayatına dönüşümü kolaylaştırmak amacıyla kaliteli stajyerlik, çıraklık ve ikili eğitim modellerini içeren işyeri temelli öğrenmeyi teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Bir işletmenin öğrenci kabul edebilmesi için eğitim programının en az %80'ini karşılaması, ilgili alanda en az bir usta öğretici veya eğitici personel istihdam etmesi ve işyeri standartlarının yasal düzenlemelere uygun olması gerekmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı, Yükseköğretim Kurulu ve MYK tarafından yürütülen ve geliştirilen hayat boyu öğrenme faaliyetleri kapsamındaki çeşitli projelerde "sosyal tarafların karar alma mekanizmalarına katılımının sağlanması, çeşitli seviyelerdeki öğrenme çıktılarının sanayi yardımıyla geliştirilmesi, örgün ve yaygın eğitim programlarının modül-kredi değerlerinin belirlenmesi, staj ve işbaşı eğitimi gibi faaliyetlerin kredilendirilmesi, danışmanlık ve rehberlik, bilgi sistemleri, önceki öğrenmelerin tanınması, değerlendirilmesi ve geçerliliği, belgelendirme ve kalite güvencesi" öncelikli konulardır. Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliğinde belirtilen çıraklık ve yarı vasıflı eğitimler de dahil olmak üzere tüm hizmetlerin sağlanmasında toplam kalite yönetimi yaklaşımı benimsenmiştir. Kalite geliştirme ekibinin kurulması ve işleyişi "Milli Eğitim Bakanlığı Toplam Kalite Yönetimi Uygulama Yönergesi" hükümleri ile düzenlenmiştir.

Bu geniş görev yelpazesi, özellikle asıl eğitmenler olan şirket sahiplerinin çıraklık eğitimine gerektiği gibi katılacak ve çırakla derinlemesine ve yapılandırılmış bir şekilde çalışacak zamanlarının olmadığı mikro şirketler üzerinde baskı yaratmaktadır.

Mesleki Eğitim ve Öğretim sağlayıcıları ile işbirliği genellikle bir çözüm sunuyor gibi görünmektedir. Özellikle bireysel eğitim planlarının ortaklaşa tasarlanmasında öğretmen ve eğitmenlerin işbirliğinin yoğun olduğu İtalya'da, yakın tarihli bir proje (Qualit), hem şirket içi eğitmenler hem de çıraklık eğitimine katılan MEÖ öğretmenleri için tek, standartlaştırılmış, ülke çapında bir 'ikili eğitmen' profiline dayanan daha yapılandırılmış bir yaklaşımı teşvik etmektedir. Ortak gereklilikler (beceriler, yeterlilikler), ortak bir eğitim programı ve 'ikili eğitmen' olarak tek bir yeterlilik üzerine kuruludur ve bu daha sonra gelişmiş bir 'usta eğitmen' yeterliliğine dönüşebilir.  

Daha büyük şirketlerde, sadece eğitim prosedürleri ve altyapısı daha sık mevcut olmakla kalmaz, aynı zamanda daha fazla kişi dahil olabilir ve çıraklık eğitiminin merkezi veya çevresel görevlerini paylaşabilir. Resmi olarak eğitimi denetlemekten sorumlu olanlar, eğitimi tümüyle vermek zorunda değildir ve kararlaştırılan eğitim içeriğinde yer alan belirli görevlerde özel uzmanlığa sahip meslektaşlarından yararlanabilir. Diğer şirket personeli genel koçluk ya da idari görevler ve şirkete alıştırma süreçlerine dahil olabilir.

Şirket içi eğitim içeriğinin daha az yapılandırılmış, zorunlu ve şirketler arasında yaygın olduğu programlarda, eğitmenlerin şirket içi eğitimin tasarlanması ve izlenmesinde yoğun bir şekilde devreye girmeleri ve bu amaçla MEÖ personeli ile birlikte çalışarak önemli zaman harcamaları gerekmektedir. İşyeri bileşenindeki esneklik genellikle katılımcı şirketler için bir fayda olarak algılansa da, aşırı ayarlama alanı eğitmenler üzerinde baskı yaratıyor gibi görünmektedir.

Tek tek şirketlerde kullanılan eğitim uygulamalarına ve yöntemlerine odaklanmak zorlu bir iştir. Eğitimin bireysel işyerlerinde fiilen nasıl gerçekleştiğine dair ayrıntılı bir bilgi daha az belirgindir. Bununla birlikte, bazı makaleler, prensipte kullanılan genel yaklaşımlar ve yöntemler hakkında, şirket düzeyinde takip edilen uygulamaları bilgilendirebilecek ve yönlendirebilecek faydalı bilgiler sunmaktadır.