VETTER - μάθημα ηλεκτρονικής μάθησης (EL)

Η κουλτούρα ασφάλειας

Η κουλτούρα ασφάλειας αναφέρεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ των απαιτήσεων του συστήματος διαχείρισης της ασφάλειας, του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι τις αντιλαμβάνονται ανάλογα με τις στάσεις, τις αξίες και τις πεποιθήσεις τους, και τι κάνουν στην πραγματικότητα, όπως φαίνεται από τις αποφάσεις και τις συμπεριφορές τους.

Η έννοια της κουλτούρας ασφάλειας εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ωστόσο, το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνομπίλ είχε ως αποτέλεσμα να αρχίσει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην κουλτούρα ασφάλειας για τη διαχείριση της έννοιας της ασφάλειας. Η συνοπτική έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας του Τσερνομπίλ αναφέρει ότι «οι επίσημες διαδικασίες πρέπει να αναθεωρηθούν κατάλληλα και να εγκριθούν, και πρέπει να ενισχυθούν με τη δημιουργία και τη διατήρηση μιας κουλτούρας πυρηνικής ασφάλειας». Έκτοτε, η έννοια της κουλτούρας της ασφάλειας έχει υιοθετηθεί από πολλές βιομηχανίες, όχι μόνο αυτή της πυρηνικής ενέργειας: υγειονομική περίθαλψη, αεροπορία, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, η ενέργεια και η εξόρυξη. Με τα χρόνια, αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη νέων μεθόδων που βοηθούν στην αξιολόγηση της κουλτούρας ασφάλειας, όπως έρευνες και ερωτηματολόγια κουλτούρας ασφάλειας.

Η κουλτούρα ασφάλειας αντιπροσωπεύει την αξία που αποδίδεται στην ασφάλεια και τον βαθμό στον οποίο οι άνθρωποι αναλαμβάνουν προσωπική ευθύνη για την ασφάλεια σε έναν οργανισμό. Η κουλτούρα ασφάλειας περιγράφεται συχνά ως η «προσωπικότητα» ενός οργανισμού, καθώς είναι μια κοινή αξία ασφάλειας. Η κουλτούρα ασφάλειας είναι μόνο μια πτυχή της ευρύτερης κουλτούρας ενός οργανισμού. Η κουλτούρα διαμορφώνεται με φυσικό τρόπο οπουδήποτε υπάρχουν ομάδες ανθρώπων που εργάζονται από κοινού για την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Η οργανωσιακή κουλτούρα είναι αόρατη, αφού οι περισσότεροι άνθρωποι δεν γνωρίζουν συνειδητά τις κοινές πεποιθήσεις και υποθέσεις που επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους. Ένα παράδειγμα του πώς μπορούμε να βιώσουμε την κουλτούρα ασφάλειας, είναι όταν ξεκινάμε να εργαζόμαστε σε έναν οργανισμό. Αρχικά, ως καινούργιοι υπάλληλοι θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις πρακτικές ασφάλειας του οργανισμού. Αρχικά θα μας καθοδηγήσουν οι γραπτοί κανόνες, οι διαδικασίες και η εκπαίδευση που θα λάβουμε. Θα παρατηρήσουμε επίσης τους συναδέλφους και τους προϊστάμενούς μας, παρακολουθώντας τι λένε και πώς ενεργούν. Με βάση αυτές τις πληροφορίες και παρατηρήσεις, θα καταλάβουμε την κουλτούρα ασφάλειας του οργανισμού. Θετική κουλτούρα ασφάλειας υπάρχει όταν οι εργαζόμενοι κατανοούν τη σημασία της ασφάλειας και επιδεικνύουν θετικές συμπεριφορές ασφάλειας. Παραδείγματα θετικών συμπεριφορών ασφάλειας είναι η χρήση μέσων ατομικής προστασίας (βλ. Κεφάλαιο 10) χωρίς να ζητείται ρητά, η πραγματοποίηση αξιολογήσεων κινδύνου για όλες τις εργασίες και η αναφορά όλων των περιστατικών. Αν ένας οργανισμός έχει αρνητική κουλτούρα ασφάλειας, η ασφάλεια θεωρηθείται περιττή και αυτό μπορεί να οδηγήσει το προσωπικό σε κακές πρακτικές. Οι αρνητικές συμπεριφορές ασφάλειας περιλαμβάνουν τη μη συμμόρφωση με τις πλήρεις διαδικασίες και αγνόηση των κινδύνων ασφάλειας.

Το κλίμα ασφάλειας είναι η αντιλαμβανόμενη αξία που δίνεται στην ασφάλεια σε έναν οργανισμό σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Επομένως, μπορούμε να σκεφτούμε το κλίμα ασφάλειας ως τη «διάθεση» ενός οργανισμού, με βάση το τι βιώνουν οι εργαζόμενοι σε μια συγκεκριμένη στιγμή. Καθώς το κλίμα ασφάλειας είναι ένα «στιγμιότυπο» ασφάλειας σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, μπορεί να αλλάξει γρήγορα, σε καθημερινή ή εβδομαδιαία βάση. Για παράδειγμα, το κλίμα ασφάλειας μπορεί να βελτιωθεί μετά την εφαρμογή μιας νέας διαδικασίας ασφάλειας ή μετά από ένα περιστατικό που έχει συμβεί. Αν αυτό το αυξημένο κλίμα ασφάλειας διατηρηθεί με την πάροδο του χρόνου, μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στην υποκείμενη κουλτούρα. Καθώς το κλίμα ασφάλειας αποτυπώνει τη στάση απέναντι στην ασφάλεια σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, είναι ένας χρήσιμος δείκτης απόδοσης σε σχέση με την ασφάλεια. Η μέτρηση της κουλτούρας ασφάλειας γίνεται συνήθως χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγια ή συζητήσεις με εργαζόμενους.

Οι επικεφαλής ασφάλειας επιδεικνύουν ισχυρή δέσμευση για την ασφάλεια, ακολουθούν τις σωστές πρακτικές και ωθούν τους άλλους σε θετικές συμπεριφορές ασφάλειας. Οι επικεφαλής ασφάλειας μπορούν να υπάρχουν σε όλα τα επίπεδα· μπορεί να είναι ανώτερα στελέχη και μεσαία στελέχη έως άτυποι επικεφαλής μεταξύ των εργαζομένων. Είναι σημαντικοί σε κάθε οργανισμό, καθώς παρέχουν κατεύθυνση στο προσωπικό όσον αφορά τον προγραμματισμό και την επίβλεψη της εργασίας τους. Παρέχουν επίσης κίνητρα στο προσωπικό για την επίτευξη στόχων, επιβραβεύοντας τις σωστές συμπεριφορές ασφάλειας και δίνοντας το καλό παράδειγμα, ενώ παρέχουν κίνητρο και εμπνέουν άλλους να έχουν θετική στάση απέναντι στην ασφάλεια. Αν οι επικεφαλής ασφάλειας είναι συνεπείς και επιδεικνύουν ισχυρή δέσμευση, μπορούν να επηρεάσουν το κλίμα της επιχείρησης και με την πάροδο του χρόνου να έχουν αντίκτυπο στην κουλτούρα ασφάλειας του οργανισμού. Με την πάροδο του χρόνου οι εργαζόμενοι θα «αναγκαστούν» να επαναξιολογήσουν τις βαθιές πεποιθήσεις και τις αξίες τους σχετικά με την ασφάλεια, κάτι που θα επιδράσει θετικά στην κουλτούρα ασφάλειας και θα συμβάλει στην ασφάλειά τους. 

Θέματα φύλου στην ασφάλεια και υγεία στην εργασία

Η αναγνώριση της διαφορετικότητας και η συμπερίληψη των διαφορών μεταξύ των φύλων στον χώρο εργασίας είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της ασφάλειας και της υγείας τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών εργαζομένων. Οι διαφορές μεταξύ των φύλων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την ανάπτυξη πολιτικών και στρατηγικών πρόληψης για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία. Αυτή η προσέγγιση αναγνωρίζει και φέρνει στο προσκήνιο τις διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών εργαζομένων, προκειμένου να εντοπιστούν οι κίνδυνοι για την ασφάλεια και να εφαρμοστούν αποτελεσματικές λύσεις. Η έμφυλη προσέγγιση αναγνωρίζει ότι λόγω των διαφορετικών εργασιών που εκτελούν οι γυναίκες και άνδρες, των διαφορετικών κοινωνικών ρόλων, των προσδοκιών και των ευθυνών που αναλαμβάνουν, ενδέχεται να εκτεθούν σε διαφορετικούς σωματικούς και ψυχολογικούς κινδύνους στον χώρο εργασίας, απαιτώντας έτσι διαφορετικά μέτρα ελέγχου. Αναγνωρίζει επίσης ότι έμφυλος καταμερισμός της εργασίας, οι βιολογικές διαφορές, τα πρότυπα απασχόλησης, οι κοινωνικοί ρόλοι και οι κοινωνικές δομές συμβάλλουν σε επαγγελματικούς κινδύνους που είναι προσδιορισμένοι ως προς το φύλο. Επομένως, για να είναι αποτελεσματικές οι πολιτικές και οι στρατηγικές πρόληψης τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες, η διάσταση του φύλου πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και οι πολιτικές αυτές πρέπει να βασίζονται σε ακριβείς πληροφορίες για τη σχέση μεταξύ της υγείας και των ρόλων των φύλων.

Οι διαφορές των φύλων στις συνθήκες απασχόλησης έχουν αντίκτυπο στην επαγγελματική ασφάλεια και υγεία, καθώς οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να αμείβονται χαμηλότερα, γεγονός που επηρεάζει τις συνθήκες εργασίας και τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται.

Η επίτευξη της ισότητας των φύλων σε όλες τις πτυχές της απασχόλησης αποτελεί πλέον βασική ευρωπαϊκή προτεραιότητα. Είναι θέμα δικαιωμάτων, αλλά είναι επίσης θέμα υγιούς οικονομικής πολιτικής — ιδίως λαμβάνοντας υπόψη το ανθρώπινο και οικονομικό κόστος των τραυματισμών και της κακής υγείας που προκαλούνται ή επιδεινώνονται από την εργασία.

Η σημασία της κουλτούρας ασφάλειας στον χώρο εργασίας

Η διατήρηση της σωματικής υγείας των εργαζομένων στον χώρο εργασίας εξαρτάται από την ύπαρξη μιας αποτελεσματικής, προληπτικής κουλτούρας ασφάλειας στην εργασία. Οι εργαζόμενοι είναι πιο πιθανό να αποδώσουν καλύτερα, να μάθουν από τα λάθη τους και να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες τους, όταν αισθάνονται ότι μπορούν να χειριστούν ζητήματα ασφάλειας στην εργασία. Οι εργαζόμενοι στους οποίους δίνονται σαφείς οδηγίες για το πώς να χειριστούν τα προβλήματα ασφάλειας είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους άμεσα και να αναλάβουν την ευθύνη.

Ακολουθούν μερικά από τα πλεονεκτήματα που μπορεί να προσφέρει μια αποτελεσματική κουλτούρα ασφάλειας σε μια εταιρεία:

• Υψηλότερη ικανοποίηση των εργαζομένων: οι εργαζόμενοι που αισθάνονται ασφαλείς χάρη στην ύπαρξη μια θετικής κουλτούρας ασφάλειας είναι συνήθως πιο ικανοποιημένοι στην εργασία τους από εκείνους που δεν αισθάνονται ασφαλείς. Η ικανοποίηση στον χώρο εργασίας μπορεί με τη σειρά της να συμβάλει στη βελτίωση της απόδοσης και στη δημιουργία ισχυρών δεσμών μεταξύ της διοίκησης και των εργαζομένων.

• Βελτιωμένη παραγωγικότητα: η ενίσχυση της ασφάλειας και της ικανοποίησης των εργαζομένων τους δίνει κίνητρο να είναι πιο παραγωγικοί. Επιπλέον, τα συνεπή πρότυπα και διαδικασίες ασφάλειας παρέχουν καθοδήγηση για την εκτέλεση της εργασίας, η οποία επιτρέπει στους εργαζόμενους να εργάζονται πιο αποτελεσματικά.

• Λιγότερα νομικά ζητήματα: η κουλτούρα ασφάλειας μπορεί να συμβάλει στη μείωση των ατυχημάτων στον χώρο εργασίας και στη συμμόρφωση με τους κανονισμούς ασφάλειας, με αποτέλεσμα λιγότερα νομικά ζητήματα.

• Πιο ενημερωμένη διαχείριση: τα ενημερωμένα στελέχη, όπως οι επόπτες, οι γενικοί διευθυντές, ακόμη και οι εκτελεστικοί διευθυντές, λαμβάνουν καλύτερες αποφάσεις για την ασφάλεια και μεριμνούν για τους υπαλλήλους τους. Μια θετική κουλτούρα ασφάλειας προάγει τη μάθηση και προσφέρει ευκαιρίες εκπαίδευσης σε όλους τους εργαζόμενους.

• Καλύτερη φήμη: οι χώροι εργασίας που καλλιεργούν μια κουλτούρα ασφάλειας συχνά έχουν καλύτερη φήμη στην αγορά εργασίας, επειδή μεριμνούν και σέβονται τους υπαλλήλους τους. Η καλή φήμη βοηθά τις εταιρείες να αποκτήσουν περισσότερους πελάτες και να αποκομίσουν κέρδος, να προσλάβουν αξιόλογους υπαλλήλους και να αντέξουν οικονομικά την εκπαίδευση σε θέματα ασφάλειας.