1. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ
Στοιχεία κοινωνιολογίας και διαχείρισης κινδύνου: μια προσέγγιση Οι κλάδοι της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας είναι τα κυρίαρχα πεδία στην έρευνα κινδύνου. Οι συγκεκριμένοι κλάδοι επικεντρώνονται στον τρόπο που τα άτομα αντιλαμβάνονται τους διάφορους κινδύνους, στους παράγοντες με τους οποίους γίνεται η εκτίμηση του κινδύνου και στον τρόπο που ενεργούν σε σχέση με αυτό το θέμα. Με την αύξηση της συνειδητοποίησης και της ευαισθητοποίησης σε σχέση με τους κινδύνους, οι ειδικοί άρχισαν να αναπτύσσουν θεωρίες και μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Η έννοια της προστασίας της υγείας ξεκίνησε με την Βιομηχανική Επανάσταση, ενώ τα πρώτα δεδομένα για το θέμα, όπως γίνεται κατανοητό σήμερα, άρχισαν να συλλέγονται στην Αγγλία. Σήμερα, στους χώρους εργασίες συντελούνται βαθιές, γρήγορες και εκτεταμένες διαδικασίες αλλαγής. Ιδιαίτερη ανησυχία στον τομέα της επαγγελματικής υγείας προκαλούν οι λεγόμενοι αναδυόμενοι κίνδυνοι, οι οποίοι προέρχονται από ένα ευρύ φάσμα παραγόντων, όπως οι νέες τεχνολογίες, τα νέα συστήματα παραγωγής, οι νέες πρώτες ύλες και οι νέες χημικές και βιολογικές ενώσεις και τα νέα συστήματα παραγωγής. Η έννοια των αναδυόμενων ψυχοκοινωνικών κινδύνων περιλαμβάνει και τους υφιστάμενους κινδύνους, οι οποίοι οφείλονται σε οικονομικές, κοινωνικές, οργανωτικές ή επαγγελματικές αλλαγές και οι οποίοι αλλάζουν συνεχώς στην έκταση ή την έντασή τους. Η αξιολόγηση κινδύνου είναι μια πολύ σημαντική διαδικασία στον χώρο εργασίας, η οποία περιλαμβάνει τον εντοπισμό, την ανάλυση και τον έλεγχο των κινδύνων και των απειλών. Η αξιολόγηση κινδύνου, μαζί με την γνωστοποίηση κινδύνου (ανταλλαγή πληροφοριών) και τη διαχείριση κινδύνου (προληπτικός έλεγχος και αξιολόγηση των απειλών και των κινδύνων με στόχο την αποτροπή τους), είναι θεμελιώδη στοιχεία της ανάλυσης κινδύνου και βοηθούν στη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων για τον μετριασμό των κινδύνων. Για την αξιολόγηση των επιχειρηματικών κινδύνων, πρέπει να εφαρμοστούν διάφορες θεωρίες και κριτήρια. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν μπορούν να εφαρμοστούν όλα τα κριτήρια σε κάθε κλάδο, αλλά πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα του εκάστοτε τομέα. Το πανεπιστήμιο του Στάνφορντ χρησιμοποιεί τα ακόλουθα κριτήρια για την αξιολόγηση των επιχειρηματικών κινδύνων, αυτά όμως μπορούν να ισχύουν και για προγράμματα αξιολόγησης κινδύνου για συγκεκριμένους τομείς: Ενδεχόμενο εμφάνισης κινδύνου: Αμελητέο ή Σπάνιο Χαμηλο ή Απίθανο Μεσαίο ή Πιθανό Υψηλό ή Πιθανό Ακραίο ή πολύ πιθανό Αυτά τα κριτήρια περιλαμβάνουν διάφορους παράγοντες, π.χ. τη συχνότητα εμφάνισης του κινδύνου στην ίδια την επιχείρηση ή άλλους οργανισμούς, τον τρόπο μετριασμού του κινδύνου και κατά πόσο υλοποιούνται σχέδια διαχείρισης. Αντίκτυπος κινδύνου: Τυχαίος εντοπισμένος ή χωρίς αντίκτυπο Μικρός εντοπισμένος αντίκτυπος Μέτριος οργανωσιακός αντίκτυπος Μείζων ή υψηλός οργανωσιακός αντίκτυπος Ακραίος ή καταστροφικός οργανωσιακός αντίκτυπος Αυτά τα κριτήρια χαρακτηρίζονται από διάφορους παράγοντες, που μπορεί να αφορούν επιπτώσεις στους στόχους του οργανισμού ή την οικονομική ζημιά. Η αξιολόγηση κινδύνου έχει ως κύριο στόχο την εξάλειψη των λειτουργικών κινδύνων και τη «βελτίωση της συνολικής ασφάλειας του χώρου εργασίας». Η αξιολόγηση κινδύνου είναι ευθύνη του εργοδότη, όταν «εισάγονται νέες διαδικασίες ή βήματα στη ροή εργασίας, γίνονται αλλαγές στις υπάρχουσες διαδικασίες, εξοπλισμό και εργαλεία, ή προκύπτουν νέοι κίνδυνοι». Η αξιολόγηση κινδύνου μπορεί επίσης να γίνει από επιθεωρητές ασφάλειας κατά τον σχεδιασμό της διαδικασίας ελέγχου σε μια επιχείρηση. Προκειμένου να αξιολογηθούν σωστά οι κίνδυνοι, πρέπει να ακολουθήσουμε διάφορα βήματα: Προσδιορισμός κινδύνων: για να προσδιορίσουμε σωστά τους πιθανούς κινδύνους, πρέπει να «κάνουμε έρευνα στον χώρο εργασίας και να εξετάσουμε τι θα μπορούσε εύλογα να προκαλέσει βλάβη, να εντοπίσουμε συχνούς κινδύνους στον χώρο εργασίας, να ελέγξουμε τις οδηγίες ή τα δελτία δεδομένων ασφάλειας του κατασκευαστή ή του προμηθευτή, να εξετάσουμε προηγούμενες εκθέσεις ατυχημάτων και παρ’ ολίγον ατυχημάτων, να εντοπίσουμε με επιτυχία τους κινδύνους χρησιμοποιώντας μια λίστα ελέγχου αναγνώρισης κινδύνων». Αυτά τα βήματα διασφαλίζουν ότι καλύπτονται όλες οι πτυχές και ότι προσδιορίζονται όλοι οι πιθανοί κίνδυνοι, προκειμένου να αποτραπεί η κλιμάκωσή τους. Συχνά χρησιμοποιούνται εναλλακτικά οι όροι επικινδυνότητα (risk) και κίνδυνος (hazard), ωστόσο αυτά αναφέρονται σε διαφορετικές πτυχές ενός πιθανού περιστατικού. Με τον όρο «κίνδυνος» αναφερόμαστε σε «κάτι που έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει βλάβη σε ανθρώπους, ιδιοκτησία ή περιβάλλον», ενώ ο όρος «επικινδυνότητα» αναφέρεται στην πιθανότητα ένας κίνδυνος να προκαλέσει πραγματικά βλάβη ή ζημιά υπό συγκεκριμένες συνθήκες». Εκτίμηση επικινδυνότητας: για να προσδιορίσουμε την επικινδυνότητα ενός κινδύνου, πρέπει να λάβουμε υπόψη «πώς, πού, σε ποιο βαθμό και για πόση διάρκεια εκτίθενται συνήθως τα άτομα σε έναν πιθανό κίνδυνο». Η χρήση μιας κλίμακας επικινδυνότητας ή η πραγματοποίηση μιας περιβαλλοντικής ανάλυσης είναι εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιούμε διαφορετικά εργαλεία ανάλογα με τον σκοπό, για παράδειγμα διαφορετικά είδη λογισμικού για μείωση των κινδύνων ή γνωστοποίηση πιθανών κινδύνων σε διαφορετικούς τομείς. Επιλογή του μέτρου ελέγχου που θα εφαρμοστεί: μετά την εκτίμηση επικινδυνότητας ενός συγκεκριμένου κινδύνου, πρέπει «να σκεφτούμε τρόπους αποτελεσματικού ελέγχου για την προστασία των εργαζομένων, της ιδιοκτησίας, των πολιτών ή/και του περιβάλλοντος. Ακολουθούμε την ιεραρχία των ελέγχων κατά την εφαρμογή τους». Τήρηση αρχείου αποτελεσμάτων: είναι απαραίτητο να έχετε ένα επίσημο αρχείο αξιολόγησης κινδύνων, προκειμένου να βοηθήσετε τον οργανισμό σας να «παρακολουθεί τους κινδύνους, την επικινδυνότητα και τα μέτρα ελέγχου». Αυτό το αρχείο μπορεί να περιλαμβάνει «μια λεπτομερή περιγραφή της διαδικασίας για την εκτίμηση της επικινδυνότητας, μια σύνοψη των αξιολογήσεων και λεπτομερείς εξηγήσεις για τον τρόπο με τον οποίο εξήχθησαν συμπεράσματα». Υπάρχουν διαθέσιμα πρότυπα για διευκόλυνση αυτής της διαδικασίας. Επανεξέταση της εκτίμησης και αναθεώρηση αν είναι απαραίτητο: είναι πολύ σημαντικό να παρακολουθείτε τις αξιολογήσεις που έγιναν και να διασφαλίσετε ότι έχουν πραγματοποιηθεί οι συνιστώμενοι έλεγχοι. Τα πιο πάνω αποτελούν βήματα ενός σχεδίου διαχείρισης κινδύνου. «Ένα σχέδιο διαχείρισης κινδύνου καταγράφει τους πιθανούς κινδύνους ενός οργανισμού και τα βήματα που πρέπει να κάνουν οι εργαζόμενοι, για να διατηρήσουν αυτούς τους κινδύνους σε αποδεκτά επίπεδα. Ένας οργανισμός μπορεί να έχει πολλά σχέδια διαχείρισης κινδύνου για την αντιμετώπιση διαφορετικών κινδύνων». Παρόλα αυτά, τα περισσότερα σχέδια κινδύνου έχουν την ίδια δομή, η οποία πρέπει να προσαρμόζεται στην εκάστοτε κατάσταση. Τα βήματα ενός σχεδίου διαχείρισης κινδύνου είναι τα ακόλουθα: Καθορισμός στόχων: εξετάστε τους στόχους της επιχείρησης ή του έργου. Προσδιορισμός κινδύνων: εξετάστε τα ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία και εντοπίστε πιθανούς κινδύνους που αντιστοιχούν στο καθένα από αυτά. Εκτίμηση κινδύνου: αξιολόγηση των γνωστών κινδύνων. Ανάλυση κινδύνου: εκτίμηση της πιθανότητας του κινδύνου και των πιθανών επιπτώσεων. Προσδιορισμός του επιπέδου ανοχής κινδύνου Ανάπτυξη στρατηγικών μετριασμού του κινδύνου Είναι σημαντικό να ακολουθήσετε τα βήματα με τη σειρά. Αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο που μπορείτε να προσαρμόσετε, όπως έχει ήδη αναφερθεί, σε κάθε συγκεκριμένη περίσταση.