ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η παρούσα Ενότητα, χωρισμένη σε 13 Κεφάλαια, επικεντρώνεται στην Υγεία και την Ποιότητα Ζωής στην Εργασία. Στο Κεφάλαιο 1, θα αναλύσουμε τα κριτήρια και τις μεθόδους της αξιολόγησης κινδύνου από κοινωνιολογική άποψη. Ο κύριος στόχος του Κεφαλαίου είναι ο εντοπισμός, η πρόληψη και η διαχείριση των κινδύνων από κοινωνιολογική άποψη, δηλαδή του τρόπου με τον οποίο τα άτομα αντιλαμβάνονται τους διάφορους κινδύνους και τους παράγοντες που εμπλέκονται στην ερμηνεία και την εκτίμησή τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι η έννοια των ψυχοκοινωνικών κινδύνων περιλαμβάνει τους τρέχοντες κινδύνους, πολλές φορές πρόσφατους, που εμφανίζονται λόγω οικονομικών, κοινωνικών, οργανωτικών ή επαγγελματικών αλλαγών και οι οποίοι αλλάζουν σημαντικά ως προς το εύρος ή την έντασή τους· και επιπλέον ότι δεν ισχύουν τα ίδια κριτήρια για κάθε κλάδο, αλλά αυτά προσαρμόζονται στο πλαίσιο της εκάστοτε επαγγελματικής μονάδας. Αυτό το τελευταίο σημείο είναι σημαντικό, γιατί θα μας βοηθήσει να κάνουμε μια γενική αξιολόγηση αλλά και μια αξιολόγηση ανά κλάδο και ειδικότητα εντός του εργασιακού περιβάλλοντος. Δεν είναι το ίδιο η εκπόνηση ενός γενικού σχεδίου κινδύνου για το σύνολο της εταιρείας με την ανάπτυξη ενός σχεδίου για κάθε ειδικότητα μέσα σε μια εταιρεία. Τόσο ο εργοδότης όσο και ο εργαζόμενος ή οι ασκούμενοι πρέπει να παρατηρούν το περιβάλλον τους, να ανιχνεύουν τους πιθανούς κινδύνους, να τους κοινοποιούν στην επιτροπή ασφάλειας της εταιρείας, και η επιτροπή πρέπει να αναλύει, να ταξινομεί και να αξιολογεί διάφορες άμεσες και μακροπρόθεσμες λύσεις, προκειμένου πρώτα να αποτρέψει τον κίνδυνο και, στη συνέχεια, να διατηρήσει τα μέτρα που ελήφθησαν. Ο βασικός στόχος της αξιολόγησης κινδύνου είναι η εξάλειψη των επιχειρησιακών κινδύνων και η «βελτίωση της συνολικής ασφάλειας του χώρου εργασίας». Στο Κεφάλαιο 2, Μεθοδολογία Κοινωνικής Έρευνας, θα εστιάσουμε σε μια συστηματική και ερμηνευτική διαδικασία, μέσω της οποίας θα αποκτήσουμε νέα δεδομένα και μια νέα αντίληψη της πραγματικότητας και των καταστάσεων, προκειμένου να διαγνώσουμε ανάγκες και προβλήματα και να δημιουργήσουμε ένα ασφαλές και εργασιακό περιβάλλον με βάση λογικές σχέσεις και όχι μόνο προσωπικές πεποιθήσεις. Μέσω ερωτηματολογίων, συνεντεύξεων πρόσωπο με πρόσωπο, ανοιχτής συζήτησης και άμεσης παρατήρησης, δηλαδή μέσω ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας, μπορούμε να μάθουμε τον βαθμό ικανοποίησης των εργαζομένων μιας εταιρείας, να διερευνήσουμε τα αίτια ενός εργατικού ατυχήματος, να δημιουργήσουμε ένα σύστημα συνεχούς βελτίωσης της εταιρείας, να αναλύσουμε την αρχική κατάσταση για την εφαρμογή ενός συστήματος ποιότητας, να λύσουμε προβλήματα επικοινωνίας μεταξύ τμημάτων, να αξιολογήσουμε κινδύνους κ.λπ. Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιάσουμε τρεις καταστάσεις όπου εφαρμόζονται διαφορετικές οπτικές και τεχνικές. Επίσης, θα αναφέρουμε τα πρότυπα που εφαρμόζονται στην Ευρώπη, κάνοντας διάκριση μεταξύ Πράξης, Κανονισμού και Κώδικα Πρακτικών. Πρέπει να τονιστεί ότι η υγεία και η ασφάλεια στην εργασία είναι ένας από τους τομείς στους οποίους η ΕΕ είχε τον μεγαλύτερο αντίκτυπο – με ένα σταθερό νομικό πλαίσιο που καλύπτει τον μέγιστο αριθμό κινδύνων με τον ελάχιστο αριθμό κανονισμών. Το Κεφάλαιο 3 περιγράφει τις μεθόδους και τα εργαλεία οργανωσιακής ανάλυσης που χρησιμοποιούνται για τη διαφύλαξη της υγείας και της ποιότητας ζωής στην εργασία. Θα δοθούν ορισμοί των βασικών εννοιών και θα αναφερθούν οι πιο κοινές μέθοδοι παρακολούθησης που εφαρμόζονται από τις εταιρείες. Θα εξηγήσουμε την έννοια της οργανωσιακής ανάλυσης και θα περιγράψουμε τις διάφορες υποκατηγορίες της, παρέχοντας τη βάση για την κατανόηση των επόμενων ενοτήτων. Χρησιμοποιώντας γραφικές παραστάσεις, θα συζητήσουμε τις διάφορες στρατηγικές παρακολούθησης. Το Κεφάλαιο 4, Στοιχεία ψυχολογίας και κοινωνικής ψυχολογίας, θα επικεντρωθεί στη σημασία της ψυχολογίας στον χώρο εργασίας. Μέσα από αυτό το Κεφάλαιο, θα μάθουμε πώς η κοινωνική ψυχολογία επηρεάζει τις στάσεις των ανθρώπων και πώς αυτό επηρεάζει, κατ’ επέκταση, τις εταιρείες. Θα αναλύσουμε επίσης τον αντίκτυπο της ψυχολογίας στον χώρο εργασίας – στην κοινωνική αντίληψη, τα κίνητρα εργασίας και τις συγκρούσεις. Τέλος, θα τονίσουμε τη σημασία της διατήρησης της καλής ψυχικής υγείας στην παραγωγικότητα και την ασφάλεια, μαζί με τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε για την επίτευξή τους. Το Κεφάλαιο 5 καλύπτει τους γενικούς κανόνες συμπεριφοράς σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης στον οργανισμό. Σε αυτό το Κεφάλαιο περιλαμβάνονται διάφορες προσεγγίσεις για τους κανονισμούς και τον τρόπο αντίδρασης, και παρέχονται διάφορες συμβουλές. Παρουσιάζονται επίσης ορισμένες στρατηγικές που διασφαλίζουν την προστασία τόσο των ασκούμενων όσο και των εργαζομένων της ΕΕΚ κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά και μετά από αυτή. Τέλος, αναφέρονται οι ελάχιστες προϋποθέσεις που πρέπει να εφαρμόζει μια επιχείρηση, για να προσφέρει στους εργαζομένους της ένα ασφαλές εργασιακό περιβάλλον. Το Κεφάλαιο 6, Στοιχεία παιδαγωγικής ενηλίκων, θα επικεντρωθεί στην παιδαγωγική και την επιμόρφωση ενηλίκων, μια σημαντική έννοια όταν μιλάμε για ενήλικες εκπαιδευόμενους. Αυτό το Κεφάλαιο θα εξηγήσει πώς η παιδαγωγική σχετίζεται με την πρόληψη κινδύνων και θα εξετάσει τον όρο, το νομικό υπόβαθρο και σημαντικά δεδομένα που πρέπει να γνωρίζουμε σχετικά με την αξιολόγηση και την πρόληψη κινδύνου, μαζί με ορισμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις που πρέπει να έχουμε υπόψη. Το Κεφάλαιο 7 εξηγεί πώς μπορούμε να αξιολογήσουμε και να μειώσουμε τους κινδύνους που προκύπτουν από τη χρήση εξοπλισμού στον χώρο εργασίας. Περιλαμβάνει τις απαραίτητες δικλείδες ασφάλειας για την αποφυγή τραυματισμού, την απαιτούμενη συντήρηση και τους κανόνες σχετικά με τη διάθεση του εξοπλισμού. Το Κεφάλαιο 8 εξηγεί όλους τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να δημιουργηθεί ένα ασφαλές εργασιακό περιβάλλον, καθώς και τις δεξιότητες, τις υποχρεώσεις και τις ευθύνες των κύριων παραγόντων που εμπλέκονται στη διαχείριση της ασφάλειας στον χώρο εργασίας. Στο Κεφάλαιο 9 παρουσιάζονται πέντε προσεγγίσεις ανθρώπινου δυναμικού, οι οποίες εστιάζουν στην ενδυνάμωση, τα κίνητρα και την εμπιστοσύνη, και οι οποίες θεωρούν την ατομική συνεισφορά των εργαζομένων τον πιο σημαντικό πόρο που μπορεί να έχει ένας οργανισμός. Συγκεκριμένα, θα δούμε πώς οι διευθυντές ανθρώπινου δυναμικού μπορούν να δημιουργήσουν ένα αποτελεσματικό και χρήσιμο πρόγραμμα πρακτικής άσκησης για την εταιρεία τους. Το Κεφάλαιο 10 παρέχει μοντέλα και τεχνικές σχεδιασμού δραστηριοτήτων και οργάνωσης της εργασίας και το Κεφάλαιο 11 αναλύει ορισμένες από τις πιο συχνές μεθόδους ποιοτικής παροχής υπηρεσιών, αναφέροντας όλα τα απαραίτητα εργαλεία για τη βελτίωση των προτύπων ποιότητας και των επιδόσεων. Το Κεφάλαιο 12 αποδεικνύει ότι μια κουλτούρα ασφάλειας συνίσταται «όχι μόνο σε κανονισμούς, κανόνες και διαδικασίες· η ασφάλεια είναι μια ζωντανή και συλλογική δέσμευση» (Josef Doppelbauer, Εκτελεστικός Διευθυντής του Οργανισμού Σιδηροδρόμων της ΕΕ). Όλοι οι εργαζόμενοι πρέπει να επενδύσουν πλήρως και να αφοσιωθούν σε αυτή τη δέσμευση για την ασφάλεια στον χώρο εργασίας, για να συμβάλουν στη δημιουργία ενός ασφαλέστερου εργασιακού περιβάλλοντος. Το Κεφάλαιο θα εστιάσει επίσης στη σχέση μεταξύ της ασφάλειας και του ζητήματος του φύλου στον χώρο εργασίας. Στο Κεφάλαιο 13, θα δούμε πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση ρυθμίζει την ασφάλεια στην εργασία. Επιπλέον, θα κατανοήσουμε ποιες είναι οι γενικές αρχές που διέπουν τα μοντέλα συμπεριφοράς στον χώρο εργασίας.