VETTER - μάθημα ηλεκτρονικής μάθησης (EL)

Αξιολόγηση ψυχοκοινωνικών κινδύνων σε επίπεδο οργανισμού

Αυτή η παράγραφος τονίζει τη σημασία της «θετικής ψυχολογίας». Θετική ψυχολογία σημαίνει αλλαγή οπτικής και μετατόπιση της εστίασης από μια προσέγγιση διόρθωσης των αρνητικών καταστάσεων προς μια νοοτροπία θετικού προγραμματισμού. Με αυτό αναφερόμαστε στη δημιουργία των θετικών συνθηκών που θα επιτρέψουν στους οργανισμούς και τους εργαζόμενους να αναπτυχθούν στον χώρο εργασίας.

Οι στρατηγικές πρόληψης κινδύνου διακρίνονται μεταξύ πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης. Η πρωτογενής πρόληψη κινδύνων αφορά το επίπεδο του οργανισμού, και ιδιαίτερα το περιβάλλον και τις συνθήκες εργασίας. Η δευτερογενής πρόληψη αφορά το ατομικό επίπεδο, και συγκεκριμένα την εκπαίδευση στη διαχείριση και αντιμετώπιση των κινδύνων, των απειλών και του συναφούς κόστους. Η καλύτερη προσέγγιση είναι ένας ισορροπημένος συνδυασμός πρωτογενών και δευτερογενών στρατηγικών πρόληψης κινδύνου.

Η έρευνα στον τομέα της εφαρμοσμένης εργασιακής ψυχολογίας έχει παραγάγει διάφορα εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν τους παρόχους ΕΕΚ και τους εργοδότες να εντοπίσουν, να αξιολογήσουν, να διαχειριστούν και να αποτρέψουν τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους σε επίπεδο οργανισμού. Τα πέντε παρακάτω εργαλεία επιλέχθηκαν ως τα πιο κατάλληλα για τους σκοπούς αυτής της ενότητας. Παρόλα αυτά, είναι διαθέσιμα πολλά παρόμοια εργαλεία, που μπορούν να εφαρμοστούν σε συγκεκριμένες ανάγκες και περιστάσεις.

Το SOBANE είναι μια στρατηγική πρόληψης κινδύνου που περιλαμβάνει τέσσερα επίπεδα παρέμβασης και ενεργό συμμετοχή του προσωπικού. Τα τέσσερα βήματα, που περιγράφονται από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο των Συνθηκών Εργασίας, είναι τα ακόλουθα:

1. Έλεγχος: οι εργοδότες εντοπίζουν τους κινδύνους και αναλαμβάνουν δράση για μείωσή τους.

2. Παρατήρηση: οι υπόλοιποι κίνδυνοι εξετάζονται και συζητούνται με περισσότερες λεπτομέρειες.

3. Ανάλυση: αν είναι απαραίτητο, ένας επαγγελματίας στον τομέα της εργασιακής υγείας παρέχει εξατομικευμένες λύσεις.

4. Τεχνογνωσία: σε πιο πολύπλοκες περιπτώσεις, απαιτείται ένας ειδικός για την επίλυση ενός συγκεκριμένου ζητήματος.

Το CANEVAS είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για επιχειρηματική ανάλυση. Στόχος είναι η διάγνωση για την ύπαρξη εταιρικού στρες. Περιλαμβάνει μια αρχική γενική αξιολόγηση του χώρου εργασίας όσον αφορά τους κινδύνους και τις ενδείξεις στρες. Διερευνά τη φύση των εργασιακών δραστηριοτήτων (π.χ. καθήκοντα, ρόλος, αυτονομία, λήψη αποφάσεων κ.λπ.), του εργασιακού περιβάλλοντος (πλαίσιο, δομή οργανισμού, διαπροσωπικές σχέσεις, κ.λπ.) και των ατομικών πόρων (π.χ. οικογένεια, προσωπικότητα , πόροι, υγεία κ.λπ.)

Το Πολυδιάστατο Ερωτηματολόγιο Οργανωσιακής Υγείας είναι ένα εργαλείο που βασίζεται σε ένα ερωτηματολόγιο το οποίο διερευνά δείκτες οργανωσιακής ευημερίας όπως περιβαλλοντική άνεση, σαφείς στόχοι, αξιοποίηση ικανοτήτων, διαθεσιμότητα πληροφοριών, σύγκρουση, σχέσεις, επίλυση προβλημάτων, απαιτήσεις, ασφάλεια, αποτελεσματικότητα, δικαιοσύνη και θετική στάση απέναντι στην καινοτομία.

Τόσο το SUVAPRO όσο και η λίστα ελέγχου Επαγγελματικής Υγείας του Φινλανδικού Ινστιτούτου βοηθούν στην παρατήρηση των στρεσογόνων παραγόντων σε μια εταιρεία, τα συμπτώματα των ψυχοκοινωνικών κινδύνων και τους πόρους για παρέμβαση.

Αξιολόγηση ψυχοκοινωνικών κινδύνων σε ατομικό επίπεδο

Σε ατομικό επίπεδο, όταν συμβαίνει ένα στρεσογόνο γεγονός στον χώρο εργασίας, μπορεί να προκληθεί μια αντίδραση ψυχολογικής, συμπεριφορικής, συναισθηματικής και γνωστικής φύσης. Αν το στρεσογόνο συμβάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και γίνει μια επαναλαμβανόμενη συνθήκη, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος μακροπρόθεσμων συνεπειών στην ψυχική και σωματική υγεία, τις γνωστικές ικανότητες και την κοινωνική συμπεριφορά. Η εφαρμοσμένη εργασιακή ψυχολογία μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό τρόπων προστασίας, μηχανισμών αντιμετώπισης και μέτρων αντίδρασης που μειώνουν την ευπάθεια των εργαζομένων απέναντι στους κινδύνους.

Σύμφωνα με το μοντέλο εργασιακών απαιτήσεων-πόρων, ο αντίκτυπος ενός στρεσογόνου γεγονότος εξαρτάται από την υποκειμενική αξιολόγηση αυτού του γεγονότος. Με άλλα λόγια, ο αντίκτυπος ενός τέτοιου γεγονότος εξαρτάται από τους πόρους που διαθέτει ένα άτομο για διαχείριση και αντιμετώπιση. Οι απαιτήσεις εργασίας αναφέρονται στα στοιχεία εκείνα που προκαλούν κάποια επιβάρυνση στο άτομο, σωματική, γνωστική ή συναισθηματική. Από την άλλη, οι πόροι εργασίας είναι οι θετικές πτυχές που σχετίζονται με τον οργανισμό, οι κοινωνικές σχέσεις και οι προσωπικοί πόροι, που συμβάλλουν στη μείωση των αντιλαμβανόμενων απαιτήσεων εργασίας ή/και στην αύξηση της δέσμευσης/κινήτρου.

Επομένως, οι μηχανισμοί αντιμετώπισης μπορούν να δράσουν σε δύο επίπεδα. Πρώτον, μειώνοντας τον τρόπο που γίνονται αντιληπτές οι απαιτήσεις εργασίας, π.χ. απομακρύνοντας το άτομο από το στρεσογόνο γεγονός. Δεύτερον, με την αύξηση των πόρων εργασίας, π.χ. μέσω μιας γνωστικής αναδιάρθρωσης του αντιλαμβανόμενου προβλήματος ή μέσω ψυχολογικής καθοδήγησης. Οι κοινότητες πρακτικών μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην αύξηση των πόρων ενός ατόμου, μέσω ανταλλαγής εμπειριών και βέλτιστων πρακτικών, οι οποίες αναπτύσσουν ικανότητες ανθεκτικότητας σε ένα υποστηρικτικό και συνεργατικό περιβάλλον.

Σχήμα 4 – Διάγραμμα Μοντέλου Εργασιακών απαιτήσεων-Πόρων

Προκειμένου να αξιολογηθούν οι ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι για τους εκπαιδευόμενους κατά τη διάρκεια μιας πρακτικής άσκησης, χρειάζεται να υπάρχει μια καθορισμένη μεθοδολογία και πρακτικά εργαλεία. Τα εργαλεία δεν είναι απαραίτητο να χορηγούνται από ψυχολόγους· μπορούν να χρησιμοποιηθούν από παρόχους ΕΕΚ και εταιρείες σε ένα ευρύ φάσμα εργασιακών πλαισίων. Μερικά πρακτικά παραδείγματα είναι οι άμεσες παρατηρήσεις, οι συνεντεύξεις και/ή τα ερωτηματολόγια με κλίμακα Likert (την πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδο σε ερωτηματολόγια). Οι πληροφορίες και τα δεδομένα που συλλέγονται μπορεί να είναι τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά.

Τα εργαλεία αξιολόγησης μπορούν να ακολουθήσουν διάφορες προσεγγίσεις και να λάβουν υπόψη πολλές πτυχές που σχετίζονται με τους εκπαιδευόμενους ΕΕΚ. Ιδανικά, το εργαλείο θα πρέπει να εξετάζει τους ακόλουθους τομείς της ψυχοκοινωνικής ευημερίας: αυτοεκτίμηση και αυτο-αποτελεσματικότητα, πρωτοβουλία, ασφαλείς σχέσεις στην οικογένεια, εργασιακό άγχος (π.χ. περιεχόμενο εργασίας, φόρτος εργασίας, ρυθμός εργασίας και πρόγραμμα εργασίας). ασφαλές και συνεπές εργασιακό περιβάλλον, ικανή και υπεύθυνη επίβλεψη και διδασκαλία, συμβάσεις, κοινωνική δικτύωση και υποστήριξη από ομοτίμους, ελεύθερος χρόνος, συναισθήματα και σωματικοί παράγοντες, χρόνιος φόβος/άγχος και αίσθημα ελπίδας.

Σύμφωνα με ένα άλλο εργαλείο αξιολόγησης εξετάζονται οι ακόλουθοι πέντε τομείς της ψυχοκοινωνικής ευημερίας:

1. Γνωστικές δεξιότητες και πολιτιστική ικανότητα (νοημοσύνη, δεξιότητες επικοινωνίας, τεχνικές δεξιότητες, κ.λπ.).

2. Προσωπικοί πόροι και κοινωνικές δεξιότητες (ασφαλείς σχέσεις, θετικές σχέσεις με τους άλλους, κοινωνική εμπιστοσύνη, αίσθηση του ανήκειν κ.λπ.).

3. Προσωπική ταυτότητα και αξία (αυτοεκτίμηση, το αίσθημα ότι τυγχάνουμε εκτίμησης και σεβασμού, κ.λπ.).

4. Αίσθημα αυτενέργειας (αυτο-αποτελεσματικότητα, εσωτερικό σημείο ελέγχου, θετική νοοτροπία, κ.λπ.).

5. Συναισθηματικοί και σωματικοί παράγοντες (εργασιακό άγχος, συνολική υγεία, συνήθειες ύπνου/φαγητού, προβλήματα συγκέντρωσης, χρόνιος φόβος/άγχος κ.λπ.).

Οι τομείς που αναφέρονται παραπάνω μπορούν να χωριστούν σε τομείς επιπτώσεων στην ψυχολογική κατάσταση των μαθητών και σε τομείς προστατευτικών παραγόντων. Οι προστατευτικοί παράγοντες περιλαμβάνουν τις ασφαλείς σχέσεις, τους προσωπικούς πόρους, τις κοινωνικές δεξιότητες, την κοινωνική δικτύωση και υποστήριξη από το περιβάλλον, την ικανή και υπεύθυνη επίβλεψη και καθοδήγηση και τον ελεύθερο χρόνο. Οι πολιτιστικές αξίες που συνδέονται με την ιδέα των προγραμμάτων ΕΕΚ μπορούν είτε να μετριάσουν είτε να ενισχύσουν τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους. Πράγματι, οι πολιτιστικές πεποιθήσεις και οι προσδοκίες των μελών της οικογένειας μπορούν να επηρεάσουν τις αντιλήψεις και τις προσδοκίες των μαθητευόμενων για την πρακτική άσκηση, έχοντας θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο.

Πέρα από τους τομείς της ψυχοκοινωνικής ευημερίας που αναφέρονται πιο πάνω, προκειμένου να υπάρξει μια πιο σφαιρική εικόνα για την ευημερία του εκπαιδευόμενου, οι πληροφορίες που συλλέγονται θα πρέπει να αναλύονται σύμφωνα με δημογραφικά χαρακτηριστικά (π.χ. ηλικία, φύλο, εθνικότητα, μεταναστευτική κατάσταση), εκπαιδευτική εμπειρία (δηλαδή εγγραφή, επίπεδο, φοίτηση, σχολική επίδοση, τύπος σχολείου, κ.λπ.) και εργασιακό ιστορικό (δηλ. ηλικία έναρξης απασχόλησης, διάρκεια, κ.λπ.).